Në mëngjesin e një nëntori të qetë, u shua një nga figurat më të njohura dhe më të debatueshme të shkencës moderne. James Dewey Watson, bashkëzbuluese i strukturës së ADN-së – spirales së dyfishtë që mbart kodin e jetës – u nda nga jeta në moshën 97-vjeçare, pas një sëmundjeje të shkurtër. Lajmin e konfirmoi Laboratori i Cold Spring Harbor në Long Island, institucioni që ai ndërtoi, drejtoi dhe ku la pjesën më të madhe të vetes.
Në historinë e shkencës, emri i Watson-it lidhet me momentin e madh të vitit 1953, kur ai dhe Francis Crick, të mbështetur në punën e shkencëtares britanike Rosalind Franklin, vizatuan për herë të parë hartën e ADN-së. Ishte si të hapej dera e vetë jetës: brenda saj, njerëzimi pa kodin e ekzistencës. “Kur e pamë, e kuptuam menjëherë – ishte e bukur,” kujtonte më vonë Watson për atë zbulim që do t’i sillte Çmimin Nobel në vitin 1962.
Por përtej lavdisë, ai mbeti gjithmonë një njeri i thjeshtë në mënyrën si e përkufizonte veten: “Nuk kërkoja famë, kërkoja të vërtetën,” thoshte ai në një intervistë të vonë për CNN. “E vërteta të ndihmon, edhe kur është e hidhur.”
Lindur në Çikago më 1928, Watson ishte një fëmijë kureshtar që pyeste pse zogjtë migronin dhe si e dinin rrugën për t’u kthyer. Kjo pyetje fëmijërore u kthye në një pasion që e çoi drejt shkencës. Në moshën 15-vjeçare fitoi bursë në Universitetin e Çikagos, dhe pas diplomimit në zoologji, vijoi doktoraturën në Indiana. Atje, interesat për zogjtë u shndërruan në etje për të kuptuar gjenet.Në laboratorët e Kembrixhit, ku takoi Crick-un dhe Wilkins-in, u përball me misterin që do ta bënte të pavdekshëm.
Zbulimi i strukturës së ADN-së nuk ishte vetëm një fitore intelektuale, por një hap drejt kuptimit të vetë njeriut. Më vonë, ai drejtoi Projektin e Gjenomit Njerëzor – përpjekjen kolosale për të hartëzuar të gjitha gjenet e njeriut – dhe botoi librin “Molecular Biology of the Gene”, që mbeti tekst themelor për breza të tërë biologësh.
Megjithatë, jeta e Watson-it nuk ishte një vijë e drejtë lavdie. Në vitet e vona, deklaratat e tij publike – shpesh të perceptuara si raciste e seksiste – ia zbehën shkëlqimin dhe e lanë të përjashtuar nga institucionet që dikur e nderonin. “Ka njerëz që zbulojnë botën dhe pastaj përplasen me të,” shkroi njëherë një koleg i tij, duke iu referuar pikërisht Watson-it.
Ai e shiti medaljen e vet të Nobelit në vitin 2014 për të mbledhur fonde për kërkime shkencore, dhe blerësi – një miliarder rus – ia ktheu më pas si gjest respekti. Edhe në këtë, Watson mbeti paradoksal: një njeri që i përkiste një bote idesh, por që nuk e gjeti gjithmonë gjuhën për ta kuptuar shoqëria.
Në fund, jeta e tij është histori e përhershme njerëzore – e njeriut që pa përtej kufijve të dijes, por nuk arriti t’i kapë të gjithë kufijtë e vetvetes. Ai do të mbetet në kujtesë si mendja që zbuloi formën e jetës, por edhe si kujtesë e brishtë se gjenialiteti nuk të përjashton nga gabimi.
James Watson iku, por spiralia e tij e dyfishtë vazhdon të rrotullohet në çdo qelizë që gjallon. Dhe ndoshta, kjo është mënyra më e bukur për të mbetur i pavdekshëm.
