Këtë të enjte, datë 3 korrik, pritet të votohet në Kuvend projektligji “Për administrimin e bashkëpronësisë në ndërtesa“, një nismë që synon të rregullojë mënyrën e administrimit të pallateve në Shqipëri, sidomos në qytetet e mëdha si Tirana. Por përveç premtimeve për mirëmbajtje më të mirë dhe komunitete më funksionale, ligji ka ngritur edhe shumë pikëpyetje – sidomos për ata që jetojnë në godinat e ndërtuara dekada më parë, në periudhën komuniste.
Çfarë parashikon nisma si risi?
Sipas projektligjit, çdo pallat do të ketë një administrator të regjistruar me NIPT, i cili do të ketë përgjegjësinë ligjore për mirëmbajtjen e ambienteve të përbashkëta – shkallët, ashensorët, fasadat, çatitë, bodrumet etj.
Administratorët do të lëshojnë fatura mujore për banorët, të cilat kanë statusin e një titulli ekzekutiv – pra, detyrime që mund të shkojnë deri në bllokimin e apartamentit nëse nuk paguhen.
Kjo nismë shihet si një përpjekje për të ndërtuar një kulturë të mirëfilltë komunitare dhe për të sjellë rregull në kaosin e administrimit të pallateve, ku shumë ndërtesa janë të braktisura nga çdo lloj kujdesi apo mirëmbajtjeje.
Në pamje të parë, qëllimi duket i drejtë: banorët duhet të bashkëpunojnë për të jetuar në kushte më dinjitoze dhe për të ruajtur vlerën e pronës së tyre.
A fsheh diçka mes rreshtave nisma?
Përtej fasadës së këtij ligji modernizues, ekspertët e kontaktuar nga redaksia kanë ngritur shumë pikëpyetje të pashpjeguara. Më kryesorja: çfarë ndodh me banorët e pallateve të vjetra, të ndërtuara përpara viteve ’80?
Këto janë ndërtesa të amortizuara, që shpesh përbëjnë rrezik për sigurinë publike, por që mbeten i vetmi strehim për mijëra familje me të ardhura të ulëta.
Ligji nuk jep një përgjigje të qartë për këto raste. Në vend të kësaj, ai lë të hapur mundësinë që një administrator mund të lëshojë fatura për detyrime financiare ndaj banorëve edhe për ndërhyrje të kushtueshme, të cilat ata nuk kanë mundësi t’i përballojnë. Nëse nuk paguajnë, pasojat ligjore janë të qarta: përfshirja e detyrimeve në regjistrin kadastral dhe bllokimi i pronës.
Një element tjetër shqetësues është mundësia që bashkitë të përfshihen në mënyrë aktive në këtë proces – qoftë përmes subvencioneve për shtresat në nevojë, qoftë përmes bashkëfinancimeve për rikonstruksion.
Në pamje të parë, kjo mund të tingëllojë si ndihmë sociale. Por çfarë ndodh kur shteti bashkëfinancon një pronë private? A krijon kjo premisa për të ndërhyrë më vonë në pronësinë e saj?
Në shumë vende të BE-së, modele të ngjashme të administrimit janë zbatuar me sukses. Por në këto vende ekzistojnë mekanizma shumë të forta mbrojtjeje të pronarëve, mbështetje financiare reale dhe procese të qarta për shpronësime të drejta.
Në Shqipëri, ku besimi tek institucionet është i ulët dhe ku ndërtimi është i lidhur ngushtë me interesa të mëdha financiare, ky ligj mund të hapë rrugën për zhvillime më problematike.
Kjo është arsyeja pse shumë qytetarë janë të shqetësuar: A mund të përdoret ky ligj si një trampolinë për zhvendosjen e banorëve nga ndërtesat e vjetra, për t’ia lënë vendin projekteve të reja ndërtimore? A do të shndërrohet ndihma në kusht, dhe subvencioni në ndërhyrje mbi pronën?
Ligji parashikon që aktet nënligjore do të përcaktojnë detaje si frekuenca e mirëmbajtjes dhe standardet e sigurisë për çdo tip ndërtese. Por në mungesë të transparencës dhe me një traditë të dobët konsultimi me komunitetet, ekziston rreziku që këto rregullore të përdoren për të shpallur një ndërtesë “të papërshtatshme”, e më pas të imponojnë masa të cilat për banorët mund të jenë të papërballueshme – ose që mund të çojnë në humbjen e pronës.
Një fillim i nevojshëm, por me kosto të paqartë
Pa dyshim, pallatet në Shqipëri kanë nevojë për mirëmbajtje. Dhe bashkëpronësia kërkon një kuadër ligjor modern, ku përgjegjësitë dhe detyrimet të jenë të qarta. Por çdo ligj që prek të drejtën e pronës, veçanërisht për shtresat më të brishta, duhet të jetë i qartë, i drejtë dhe me garanci të plota.
Në këtë fazë, projektligji sjell më shumë pyetje sesa përgjigje.
Ndaj, përpara se të votohet, është e rëndësishme që qytetarët të kuptojnë jo vetëm detajet teknike të tij, por edhe pasojat e mundshme – që nuk janë thënë me zë të lartë.
Ligje të ngjashme për bashkëpronësinë ekzistojnë në shumicën e vendeve të Bashkimit Europian. Ato synojnë të sigurojnë që pallatet të jenë të mirëmbajtura dhe që shpenzimet të ndahen ndershmërisht mes banorëve. Por këto ligje shoqërohen me disa garanci thelbësore:
– Nuk lejohet bllokimi i pronës për pagesa të vogla: Në vende si Gjermania, Franca apo Italia, një pronë nuk mund të ngarkohet me barrë ligjore për borxhe të vogla ndaj administratorit. Duhet të kalojnë disa faza paralajmërimi dhe procesi gjyqësor përpara çdo mase bllokimi.
– Ka ndihma të qarta për të pastrehët ose të pamundurit: Në shumicën e rasteve, shteti ndërhyn për të mbështetur pensionistët, të papunët apo familjet në nevojë – pa kushte të fshehura mbi pronësinë.
– Proceset për prishje apo zhvendosje janë të qarta dhe me kompensim të detyrueshëm: Askush nuk mund të largohet nga banesa e tij pa u kompensuar plotësisht dhe në mënyrë të drejtë.
Nëse Shqipëria po përpiqet të ndjekë këto modele, duhet të sigurohet që të transpozojë jo vetëm rregullat e ashpra ndaj banorëve, por edhe mbrojtjen shumë herë më të fortë që ato ligje u japin qytetarëve në raport me shtetin dhe ndërtuesit.
